آشنایی با داروهای چاق کننده

مجله سیب سبز - ستاره محمد : پزشك برایتان داروهاي خاصي تجويز كرده و چند ماهي است كه از آنها استفاده مي‌كنيد ، علائم بيماریتان بهبود پيدا كرده اما نمي‌دانيد چرا روزبه‌روز وزنتان بيشتر مي‌شود ، به اين فكر مي‌كنيد كه سبك زندگي خود را نسبت به قبل تغييري نداده‌ايد پس علت اين اضافه‌وزن چه مي‌تواند باشد ، چشمتان به جعبه قرص‌ها مي‌افتد و با خود مي‌گوييد شايد داروها مقصر باشند !

بله ؛ درست فكر كرده‌ايد . اضافه‌وزن يكي از عوارض جانبي بعضي داروها به‌حساب مي‌آيد . البته اين موضوع دليل نمي‌شود مصرف داروها را قطع كنيد و سلامت" target="_blank">سلامت‌تان را به خطر بيندازيد بلكه مي‌توانيد با كمي تغيير در سبك زندگي يا جايگزين كردن داروهاي خود با داروهاي ديگر ، تحت‌نظر پزشك معالج از اين عارضه جلوگيري كنيد . دكتر سروش شمشيري ، داروساز ، شما را در اين زمينه راهنمايي مي‌كند .


شاید آب آورده‌ايد ! : داروها اغلب به خودي خود باعث چاقي نمي‌شوند بلكه عوارض جانبي‌شان با اضافه‌وزن همراه هستند . براي مثال بعضي داروها اشتها را افزايش مي‌دهند و باعث مي‌شوند در مصرف غذا زياده‌روي كنيد . بعضي ديگر نيز بر روند جذب و ذخيره‌سازي گلوكز توسط بدن تاثير مي‌گذارند و از اين طريق باعث تجمع چربي در بخش مياني بدن مي‌شوند .

بعضي‌ها نيز با ايجاد تغيير در متابوليسم بدن ، سرعت سوخت‌وساز كالري‌ها را كاهش مي‌دهند . گروهي ديگر نيز باعث افزايش تنگي نفس و خواب‌آلودگي مي‌شوند و به اين ترتيب ورزش كردن را دشوار مي‌كنند . بعضي داروها هم باعث احتباس آب در بدن مي‌شوند كه البته اين نوع اضافه‌وزن به‌دليل افزايش بافت چربي اتفاق نمي‌افتد و فقط حاصل از تجمع آب است ، بنابراين چنين اضافه وزني دائمي نيست و هر زمان كه دوره مصرف دارو به اتمام برسد و بيماري زمينه‌اي برطرف شود ، وزن‌تان هم به ميزان قبل بازمي‌گردد .

خود را با بقیه مقایسه نکنید : ميزان اضافه‌وزن به‌دنبال مصرف دارو در افراد مختلف ، متفاوت است . البته اين موضوع به نوع دارو هم بستگي دارد . بعضي‌ها ممكن است طي يك سال فقط یک يا دو كيلو وزن اضافه كنند درحالي كه بعضي ديگر 5 تا 10 كيلوگرم يا حتي بيشتر چاق مي‌شوند . درواقع از آنجايي كه بيشتر اين داروها در دوره‌هاي طولاني‌مدت و براي بيماري‌‌‌‌هاي مزمن مصرف مي‌شوند ، اضافه‌وزن‌شان بيشتر به چشم مي‌آيد . در هر صورت نبايد خود را با افرادی كه از داروهاي مشابه استفاده مي‌كنند ، مقايسه كنيد . عوارض داروها در همه افراد يكسان نيست . يك داروي خاص ممكن است در فردي باعث اضافه‌وزن و در فردي ديگر باعث كاهش وزن شود ، بنابراين حتما در اين مورد با پزشك خود مشورت كنيد .

كدام داروها چاق‌تان مي‌كند ؟ : داروهاي مختلفي مي‌توانند با عارضه جانبي چاقي و اضافه‌وزن همراه باشند كه در اينجا به 10 گروه از آنها اشاره خواهيم كرد :

انسولين : خوش‌اشتهاي‌تان مي‌كند !
انسولين‌هايي همچون ليسپرو ، آسپارت و گلوليزين مي‌توانند باعث افزايش وزن شوند اما انسولين‌هاي طولاني اثر ، تاثير كمتري بر چاقي دارند . متاسفانه بسياري از بيماران فكر مي‌كنند كه با تزريق انسولين مي‌توانند هرقدر كه مي‌خواهند غذا بخورند ؛ بنابراين بعضي آنها در مدت 6 ماه تا 15 كيلوگرم هم وزن اضافه مي‌كنند ! بعضي پزشكان هم براي كنترل قند خون بالاي بيمار در ابتداي درمان ، دوز بالايي از انسولين را تجويز مي‌كنند و به‌همين دليل فرد دچار علائم افت قندخون مي‌شود ، درنتيجه بيشتر از حد معمول مواد غذايي مصرف مي‌كند و چاق مي‌شود، درحالي كه انسولين بايد تدريجي تجويز شود .

قرص‌هاي ديابت : هم چاق مي‌كنند هم لاغر !
تعدادي از داروهاي ديابت نوع دو باعث كاهش وزن و بعضي ديگر باعث افزايش وزن مي‌شوند . داروهاي حاوي سولفونيل اوره ازجمله ديابينيز ، اينسولاز ، گليپيزايد ، گليبورايد ، گليميپرايد ، كلرپروپاميد و تولبوتاميد باعث تحريك توليد و فعاليت انسولين مي‌شوند . انسولين نيز كاهنده قندخون و افزايش‌دهنده اشتها است . اين داروها معمولا طي 3 تا 12 ماه اول درمان بيشتر از 5 كيلوگرم اضافه‌وزن ايجاد مي‌كنند . تيازوليدين ديون ( پيوگليتازون ) نيز از ديگر داروهاي ديابت است كه مي‌تواند باعث افزايش وزن شود . اما در مقابل ، داروهايي همچون متفورمين ، اگزناتايد ، سيتاگليپتين ، پراملينتايد و آكاربوز به كاهش وزن كمك مي‌كنند يا اينكه بر وزن بي‌اثر هستند .

داروهاي كاهنده فشارخون : كالري سوزي را كند مي‌كنند
بتابلوكرها مثل آتنولول ، متوپرولول و پروپرانولول كه براي درمان فشارخون بالا به‌كار مي‌روند هم مي‌توانند باعث افزايش وزن شوند . براي مثال افرادي كه از آتنولول استفاده مي‌كنند در ماه‌هاي اول مصرف به‌طور متوسط 5/2 كيلوگرم به وزن‌شان اضافه مي‌شود . درواقع اين داروها سرعت سوزاندن كالري را كاهش داده و باعث خستگي و حس رخوت مي‌شوند . افزايش مصرف موادغذايي فيبردار و كم‌كالري مي‌تواند در تعديل اثرات جانبي اين داروها موثر باشد .


كورتون‌ها : آب را در بدن حبس مي‌كنند !
كورتيكواستروئيدها ازجمله بتامتازون ، دگزامتازون ، هيدروكورتيزون ، تريامسينولون ، كلوبتازول ، فلوسينولون و ... معمولا براي درمان آرتريت روماتوئيد ، آسم ، حساسيت يا ديگر بيماري‌هاي خود ايمني به كار مي‌روند و التهابات دردناك را تسكين مي‌دهند . اما در عين حال اگر طولاني‌مدت و در دوزهاي مكرر مصرف شوند ميزان جذب آب توسط بدن را افزايش مي‌دهند . علاوه براين ، چون فرد مبتلا به اين بيماري‌ها تحرك كمتري دارد ، كالري كمتري مي‌سوزاند و دچار اضافه‌وزن مي‌شود .
پردنيزولون و كورتيزون نيز كه براي درمان روماتيسم ماهيچه‌اي به‌كار مي‌روند در بيش از 50 درصد از بيماران طي یک سال اول مصرف باعث 2 تا 13 كيلوگرم اضافه‌وزن مي‌شوند . كورتيكواستروئيدهاي استنشاقي براي درمان آسم مثل بودزونايد ، سيكلزونايد و فلوتيكازون هم داراي عارضه افزايش وزن هستند . ورزش ، رژيم غذايي و گاهي مصرف همزمان متفورمين مي‌تواند اضافه‌وزن حاصل از اين داروها را كاهش دهد .

داروهاي ضد روان پريشي : هم آرام مي‌شويد هم گرسنه !
داروهاي ضد روان پريشي ازجمله هالوپريدول ، لوكساپين ، كلوزاپين ، كلرپرومازين ، فلوفنازين ، ريسپريدون ، الانزاپين و كوئتياپين كه معمولا براي درمان اسكيزوفرني و افسردگي دوقطبي كاربرد دارند هم مي‌توانند باعث افزايش اشتها و وزن شوند . اما نگران نباشيد ، براي جلوگيري از اين عارضه مي‌توان تحت نظر پزشك آنها را با داروهايی جايگزين يا همزمان از داروي متفورمين استفاده كرد .
 
داروهاي ضدتشنج و ميگرن : 15 كيلوگرم افزايش وزن در 3 ماه !
مصرف داروهاي ضدتشنج مثل والپروئيك اسيد ممكن است با 15 تا 20 كيلوگرم اضافه‌وزن همراه باشد . والپروئيك اسيد دارويي است كه براي درمان اختلال دو قطبي ، صرع ، تشنج و پيشگيري از ميگرن استفاده مي‌شود . البته اين دارو در بعضي افراد ممكن است باعث كاهش وزن ‌شود . داروهاي كاربامازپين و گاباپنتين نيز طي 3 ماه اول درمان مي‌توانند تا 15 كيلوگرم اضافه‌وزن ايجاد كنند .

داروهاي ضدآلرژي  : خواب آلودگي و فرار از ورزش !
« آنتي هيستامين » يكي از تركيبات مهم در داروهاي ضدحساسيت به‌شمار مي‌آيد و نمي‌توان آن را از فرمول دارو حذف كرد . اين ماده فعاليت آنزيم تنظيم كننده اشتها را در بدن مختل مي‌كند . داروهايي كه حاوي « ديفن هيدرامين » هستند نيز با افزايش خواب آلودگي باعث كاهش فعاليت بدني مي‌شوند ، بنابراين مصرف طولاني‌مدت آنها مي‌تواند با افزايش وزن همراه باشد .

داروهاي ضدبارداري : ذخيره‌سازي چربي را افزايش مي‌دهند
اغلب قرص‌هاي پيشگيري‌كننده از بارداري از دو هورمون پروژسترون و استروژن تشكيل شده‌اند و از تخمك گذاري جلوگيري مي‌كنند . اين قرص‌ها تاحدودي مي‌توانند باعث اضافه‌وزن شوند زيرا استروژن باعث افزايش ذخيره‌سازي چربي توسط ارگان‌هاي بدن مي‌شود كه البته اين موضوع حين بارداري يك ضرورت محسوب مي‌شود . در صورتي كه از اين داروها استفاده مي‌كنيد ، بهتر است هر چند وقت يك بار روش خود را با مشاوره پزشك تغيير دهيد و از ديگر راه‌هاي ضد بارداري كمك بگيريد .

داروهاي هورموني و استروژن : از سرعت متابوليسم مي‌كاهند
در دوران يائسگي ميزان ترشح هورمون استروژن در بدن خانم‌ها كاهش پيدا مي‌كند ، به همين دليل فرد دچار علائمي چون گرگرفتگي و عرق كردن‌هاي شبانه مي‌شود . براي رفع اين وضعيت پزشك معمولا هورمون درماني با استروژن را تجويز مي‌كند اما اين روش خود باعث احتباس آب و افزايش وزن مي‌شود ، با افزايش وزن ، متابوليسم هم كند‌تر مي‌شود ، بنابراين كساني كه تحت هورمون درماني هستند بايد برنامه غذايي خود را تغيير دهند و به‌طور منظم ورزش كنند .

داروهاي روان درماني و ضد افسردگي : فریب كاهش وزن اوليه را نخوريد !
داروهاي روان درماني و اعصاب ازجمله ضدافسردگي‌هاي 3 حلقه‌اي اغلب حدود 4 كيلوگرم در ماه اضافه‌وزن ايجاد مي‌كنند . تعداد كمي از افراد نيز با مصرف آنها طي 2 تا 6 ماه بين 15 تا 20 كيلوگرم وزن اضافه مي‌كنند . ازجمله اين داروها مي‌توان به آمي تريپتيلين ، دوكسپين ، ايمي پرامين ، نورتريپتيلين ، تريميپرامين و ميرتازاپين اشاره كرد . مهاركننده‌هاي بازجذب سروتونين مانند سرترالين ، فلوكستين ، پاروكستين و فلووكسامين نيز در تعداد كمي از افراد ابتدا باعث كاهش وزن شده و بعد از 6 ماه باعث افزايش وزن مي‌شوند . ليتيوم هم در 11 تا 65 درصد از افراد طي 6 تا 10 سال مصرف ، حدود 10 كيلوگرم اضافه‌وزن ايجاد مي‌كند .


4 نكته مهم براي جلوگيري از چاقي دارويي ! اگر در چند ماه اخير رژيم غذايي و فعاليت بدني‌تان را تغيير نداده و در عين حال دچار اضافه‌وزن شده‌ايد و فكر مي‌كنيد داروهاي‌تان مقصر هستند ، به اين 4 نكته توجه كنيد :

1. اولين و مهم‌ترين نكته اينكه هيچ‌وقت بدون مشورت پزشك داروهایتان را قطع نكنيد يا دوز آنها را كاهش ندهيد . شايد مصرف اين دارو براي شما بسيار مهم‌تر از اضافه‌وزني باشد كه پيدا كرده‌ايد .

2. هميشه قبل از اينكه پزشك دارويي برایتان تجويز كند حتما در مورد چاق‌كننده بودن آن سوال كنيد . گاهي اوقات پزشك مي‌تواند داروها‌ي‌تان را با داروهاي ديگري جايگزين كند تا دچار اضافه‌وزن نشويد و در عين حال تاثير درماني هم از آن بگيريد .

3. اضافه‌وزن حاصل از مصرف دارو معمولا طي 6 ماهه اول درمان نشان داده مي‌شود . اگر ميزان اضافه‌وزنتان خيلي زياد است حتما موضوع را با پزشك خود درميان بگذاريد زيرا چاقي مي‌تواند بيماریتان را تشديد كند و خطر ابتلا به سندروم متابوليك ، ديابت ، فشارخون بالا ، چربي خون بالا و آرتروز را افزايش دهد .

4. اگر مجبوريد از داروهايي با عارضه اضافه‌وزن استفاده كنيد ، براي جلوگيري از چاقي يا كمك به كاهش وزن خود يك دفترچه يادداشت تهيه كنيد و هرچه مي‌خوريد را همراه با زمان آن يادداشت كنيد . به اين ترتيب كنترل خيلي بهتري روي كالري‌هاي مصرفي‌ خواهيد داشت . همچنين بايد سعي كنيد فعال‌تر باشيد ؛ به جاي اينكه تلويزيون ببينيد يا قهوه بنوشيد همراه با خانواده يا دوستان‌ به پياده‌روي برويد . فعاليت باعث سوختن كالري مي‌شود كه خود تاثير افزايش وزن حاصل از هر دارويي را خنثي مي‌كند .