ساعت هایی که ما امروزه بر روی دیوار اتاق و یا گوشی و کامپیوتر و مچ دستمان میبینیم از ابتدا به همین صورت نبودند و مسیر طولانی را طی کرده اند تا به این سطح رسیده اند به طوری که در ابتدا ینی 6 قرن قبل از میلاد که اولین ساعت ساخته شد به صورت ساعت آفتابی بود

در این مقاله نیز به بررسی ساعت های آفتابی میپردازیم و در ادامه ی مطلب با ما همراه باشید...

ساعت آفتابی وسیله ای است که زمان را با استفاده از مکان خورشید در آسمان میسنجد . معمول ترین نوع ساعت آفتابی از میله ای ساخته شده است که روی صفحه ای قرار دارد و ساعت های شبانه روز روی صفحه نشانه گذاری شده اند . وقتی مکان خورشید در آسمان عوض می شود ، مکان سایهٔ میله هم روی صفحه جابجا می شود و ساعت را نشان می دهد .

تاریخچه ، توالی فصل ها و تأثیر آن بر زندگی انسان ها از زمان های دور ، دانش تقویم را به نیازی اصلی انسان در تمدن های بزرگ تبدیل کرد .

موضوع اصلی تقویم سنجش و اندازه گیری زمان بود و در این میان دانستن مدت روز و داشتن زمان آن بسیار مهم می نمود . حضور خورشید در آسمان و تکرار روز و شب اندیشهٔ ساخت نخستین ابزار برای سنجش زمان را در انسان ایجاد کرد و به این ترتیب ساعت های آفتابی به عنوان اولین ساعت ها ساخته شد و با درک بهتر انسان از کارایی کرهٔ آسمانی پیشرفت بیشتری کرد .

براساس نوشته های هرودوت قدمت این ساعت ها به ۵۰۰۰ سال قبل برمیگردد و او ساخت این ابزار را به سومری ها و کلدانی ها نسبت میدهد ، اقوامی که در منطقهٔ بین النهرین می زیستند .  بر مبنای مدارک موجود نخستین کسی که به محاسبات نظری ساعت های آفتابی توجه کرد و باعث رواج آنها شد ، آنکسیماندر اهل ملطیه در قرن ۶ پیش از میلاد بود . در این دوران بود که ساعت های آفتابی در نقاط مختلف امپراتوری یونان گسترش یافت . خارج از تمدن یونان ، در حدود ۳۴۰ سال پیش از میلاد ستاره شناسی کلدانی به نام بروسوس نخستین ساعت آفتابی کروی را طراحی کرد . در این ساعت آفتابی جذاب شاخص درون نیمکره ای واقع بود که علاوه بر نشان دادن زمان بر حسب یک تقسیم بندی ۱۲ ساعتهٔ طول روز ، بلندای سایه نیز فصل ها را مشخص میکرد .

نخستین ساعت های آفتابی که شاید حتی پیش از این اقوام نیز بوده است ، تنها گذر خورشید را از نصف النهار ناظر را مشخص میکرد که همان ظهر شرعی است . سومری ها این ساعت را گسترش دادند و اولین نمونه ساعت های آفتابی عمودی را ساختند . در این ساعت ها که ساده ترین نوع ساعت های آفتابی است ، یک شاخص عمودی سایه ای بر صفحه ای می اندازد که تقسیم بندی آن نشانگر ساعت های روز است . 

ساعت های آفتابی در فرهنگ مردم : در بیشتر شهرهای بزرگ این ساعت ها در میدان اصلی نصب میشد تا مردم ساعت را بدانند . نمونه های بسیاری از اولین ساعت های آفتابی تا امروز وجود دارد که با پیشرفت علم و دانش انسان در زمینهٔ ریاضیات ، کاملتر و دقیقتر شده است و امروزه این ساعت ها به عنوان نمادی از تمدن هر سرزمین مورد توجه قرار میگیرند . 

شاخهٔ آماتوری انجمن نجوم ایران در روز ۳۱ خرداد همزمان با انقلاب تابستانی ، جشنوارهٔ ساعت های آفتابی را برگزار میکند که از اهداف آن بازیابی و احیای ساعت های آفتابی موجود در کشور در کنار ترویج فرهنگ ساخت و استفاده از آنها است .

دقت ساعت آفتابی : بیشتر ساعت های آفتابی تزئینی برای عرض جغرافیایی ۴۵ درجه طراحی میشوند . اگر بخواهیم چنین ساعت هایی را برای عرض های جغرافیایی دیگر به کار ببریم ، باید صفحهٔ ساعت را کج کنیم تا محور ساعت ( راستای میلهٔ ساعت ) موازی با محور چرخش زمین قرار بگیرد و راستایش ( در نیمکرهٔ شمالی ) به سمت قطب شمال باشد . ساعت های آفتابی معمولی ، زمان ظاهری خورشیدی را نشان میدهند . این زمان با زمانی که از ساعت میخوانیم کمی فرق دارد و در طول سال تا حدود ۱۵ دقیقه جابجا می شود . این ساعت ها تنها ۴ روز در طول سال با ساعت های مکانیکی مطابقت دارند ( ۱۶ آوریل ، ۱۴ ژوئن ، ۲ سپتامبر و ۲۵ دسامبر ) .

این پدیده به این خاطر است که راستای محور چرخش زمین به دور خود کاملاً ثابت نیست و زمین هنگام چرخش به دور خود کمی تاب میخورد . ساعت های آفتابی دقیق همیشه جدول یا نموداری در کنار خود دارند که این اختلاف زمان را در ماه های مختلف سال تصحیح میکند . برخی دیگر از ساعت های آفتابی پیچیده نیز با خمیده کردن خط ساعت ها روی صفحهٔ خود یا با روش های دیگر مستقیماً ساعت درست را نشان می دهند .